Θα δούμε την κριτική του Χρήστου Κατσέα στο βιβλίο «Άρης, ο Αρχηγός των Ατάκτων» του συγγραφέα Διονύση Χαριτόπουλου!
«Κριτική» – σχόλιο στο βιβλίο: «Άρης, ο Αρχηγός των Ατάκτων» (ιστορική βιογραφία) του Διονύση Χαριτόπουλου. Επιμέλεια: Κατερίνα Θανοπούλου – εκδόσεις «Τόπος»
Γράφει ο Χρήστος Κατσέας
Το βιβλίο πρωτοεκδόθηκε το 1997, απ’ τις εκδόσεις «Εξάντας» (σελ. 486). Ακολούθησε, το 2009, νέα έκδοση από τον «Τόπο», και τέλος, το 2013, κυκλοφόρησε η αναθεωρημένη, πληρέστερη μορφή του, η οποία αριθμεί πλέον 816 σελίδες: πυκνές, μεστές, ιστορικά καταλυτικές. Δεν πρόκειται για ψευτοπαραμύθι, ούτε για «αντιστασιακό» δοξαστάριο. Είναι μια βιογραφία —και δη Ιστορική— του Άρη Βελουχιώτη, γραμμένη με πάθος, μέθοδο, και προσήλωση στην αλήθεια: απ’ τη γέννησή του το 1905, ως την τραγική κατάληξή του το 1945.
Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη: Στο πρώτο, ξετυλίγεται η γέννηση, η διαμόρφωση, η στρατιωτική και πολιτική πορεία του Άρη ως την είσοδό του στον Αντιστασιακό Αγώνα. Στο δεύτερο, μπαίνει βαθιά στα χρόνια της φωτιάς: η ίδρυση κ’ η αρχηγία του ΕΛ.Α.Σ., η πολεμική δράση, η ανοιχτή σχέση —και σύγκρουση— με το Κ.Κ.Ε., οι επαφές με Άγγλους, Γερμανούς, βασιλόφρονες, και τελικά, ο εμφύλιος.
Ας ξεκινήσω με μια προειδοποίηση: όποιος περιμένει αποστασιοποίηση κι εύκολη λογοτεχνική γαλήνη, να προσπεράσει. Το «Άρης, ο Αρχηγός των Ατάκτων» ενοχλεί —και ορθώς. Διότι μόνον έτσι αρμόζει να καταγράφεται ο ασυμβίβαστος χαρακτήρας του Άρη Βελουχιώτη, ο τόσο πολυθρύλητος και συνάμα τόσο παρεξηγημένος. Ο Χαριτόπουλος δε χαρίζεται σε κανέναν —ούτε και στον ίδιο τον ήρωά του. Κι αν, κάποιες φορές, νιώθει κανείς να φυσάει ένας ορμητικός αέρας υπερβολής, είναι γιατί ακριβώς η μορφή αυτή, του «Πρωτοκαπετάνιου», γεννήθηκε για να προκαλεί φουρτούνες μέσα κ’ έξω απ’ το βιβλίο.
Η γραφή ξεκινά συστηματικά· αργά, σαν σκάψιμο σε αρχαίο χώμα, μα γρήγορα ξεδιπλώνεται, ανεβαίνει σε βουνά, περνάει χαράδρες και ποτάμια, ώσπου ξανοίγεται σε πανόραμα. Ο συγγραφέας έχει το πείσμα και την αντοχή ενός εξερευνητή, που δεν θα σηκώσει κεφάλι εάν δεν βρει το τελευταίο ίχνος. Η ιστορική ύλη που ξεθάβει —μαρτυρίες, αρχεία, παραπομπές— θυμίζει πυροτεχνήματα: εκρήγνυνται σε κάθε σελίδα, δημιουργούν φως, ναι, αλλά και καπνό που σε πιάνει στον λαιμό. Αυτός όμως ο καπνός —η οσμή του πολέμου, της προδοσίας, της ηρωικής τρέλας—, είναι που κάνει ζωντανό το παρελθόν.
Εδώ γκρεμίζεται ο «καθωσπρεπισμός» της ψευδεπίγραφης αντικειμενικότητας: ο Χαριτόπουλος δεν στέκει σε ύψος Ολύμπου να κουνά το δάχτυλο, ως νέος παντογνώστης Δίας, στον αναγνώστη —κατεβαίνει ο ίδιος στις ρεματιές και στα καλντερίμια των πολέμων, μπαίνει με τα πόδια στη λάσπη, με το μέτωπο στο καψαλισμένο πεδίο. Γι’ αυτό κ’ η αφήγησή του κεραυνώνει· δεν εξιστορεί – βιώνει. Όσα παρέδωσαν, με τη δειλία του αποστειρωμένου γραμματικού, οι σχολαστικοί ανά τους αιώνες, εδώ αποκτούν σάρκα και φθορά· γίνονται αίμα, δάκρυ, λάθος κ’ ιδρώτας. Κάθε γιουρούσι, κάθε δισταγμός, κάθε αντρίκια ριψοκινδυνιά, μα και κάθε τραγικό ατόπημα του Άρη, δίδεται ωμά, άγρια, αβίαστα. Δεν έχουμε μπροστά μας την επιδερμική ρεκλάμα ενός «θρύλου», αλλά την ουσία του ανθρώπου που τον γέννησε —αντάρτης, καταραμένος, ευλογημένος. Και τι είναι ο θρύλος, αν όχι η ίδια η αλήθεια, κεντημένη με την μπογιά του καιρού και τη λάσπη της πράξης;
Με τούτο το βιβλίο, ο συγγραφέας στήνει τον μεγαλύτερο αδυσώπητο καθρέφτη στον οποίο ο Άρης μπορεί να σταθεί γυμνός, με τα προτερήματα και τις συμφορές του. Κι αν ενίοτε η πένα του δείχνει εύνοια, την αμέσως επόμενη σελίδα του αφαιρεί το φωτοστέφανο. Έτσι ξεπλένονται όλα τα παραμύθια, οι συκοφαντίες κ’ οι δογματισμοί, σαν χώματα που σκορπίζει ο χρόνος. Όποιος θέλει να γνωρίσει τον Άρη και, παραλλήλως, να χαρτογραφήσει τις ελπίδες και τις τραγωδίες της Ελλάδας της Κατοχής, έχει στο χέρι του ένα έργο-κινητή βιβλιοθήκη. Θα τον ταρακουνήσει, καιρός ήταν... Ακόμη και σήμερα, τέτοιες αλήθειες μας χρειάζονται περσότερο απ’ την ξημερωμένη, κουραστική «ευπρέπεια».
Συνοψίζω: ένα ευθυτενές, γενναίο έργο, άξιο να σταθεί στα σοβαρά ράφια των αληθινών λαογράφων του Ελληνισμού. Σε όποιον σκέφτεται να το διαβάσει, του λέω απερίφραστα: «Τόλμα το και θα βγεις κερδισμένος· τούτο το βιβλίο πλερώνει διπλό τον μόχθο του». Και πιο πολύ: φωτίζει με εντιμότητα και πάθος μια θρυλική μορφή, επαναφέροντάς την εκεί όπου πάντα ανήκε: στο Επαναστατικό και Ανυπότακτο Πνεύμα αυτού του Τόπου.
*
Υστερόγραφα:
Α΄. Ο Άρης, ο εμβληματικότερος αρχηγός της Εθνικής Αντίστασης και του ΕΛ.Α.Σ., είχε πει: «Ζωντανός δεν θα πέσω στα χέρια τους». Τήρησε τον λόγο του. Στις 15 Ιουνίου 1945, κυκλωμένος στη Χαράδρα του Φάγγου, δίπλα στον Αχελώο, αυτοκτονεί. Το πτώμα του βρέθηκε την επομένη.
Β΄. Ο Άρης δεν είναι ούτε άγιος ούτε διάβολος. Είναι μια μορφή-σύμβολο: αγωνιστής του κομμουνιστικού κινήματος, οραματιστής μιας άλλης Ελλάδας – πιο δίκαιης, πιο ελεύθερης. Μα και τραγικός: έζησε τη σύγκρουση των ιδανικών του με τις ανελέητες περιστάσεις, τους προδομένους δρόμους, την πικρή μοίρα της Ιστορίας. Άλλοι τον είδαν σαν ήρωα. Άλλοι τον έφτυσαν για εγκληματία. Η αλήθεια, όμως, είναι πάντα πιο σύνθετη – και το βιβλίο τούτο την αγγίζει.
Μάιος 2019
