Ο κλασικός φιλόλογος Σταύρος Χρ. Αναστασόπουλος μέσα στο 2024 δημοσίευσε από τις Εκδόσεις Κοράλλι το βιβλίο "Τα Αρχαία Ελληνικά στην Δευτεροβάθμια και Τριτοβάθμια Εκπαίδευση: Μία Πρόταση Ακαδημαϊκής Διδασκαλίας" . Θα δούμε την ομιλία της Αικατερίνης Παπασταυρινού που εκφωνήθηκε την ημέρα της παρουσίασης του έργου.
«Διάλεξη 14ης/03/2025 για το βιβλίο Τα Αρχαία Ελληνικά στην Δευτεροβάθμια και Τριτοβάθμια Εκπαίδευση: Μία Πρόταση Ακαδημαϊκής Διδασκαλίας (εκδόσεις «Κοράλλι», Αθήνα 2024)»
γράφει η Αικατερίνη Παπασταυρινού
Ο Σταύρος Αναστασόπουλος είναι κλασικός φιλόλογος με εκλεκτές σπουδές στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και μια εξαιρετικά αισθητή παρουσία στον χώρο των γραμμάτων την τελευταία δεκαετία. Έχει διέλθει από όλα τα στάδια της εκπαιδευτικής και ακαδημαϊκής διαδικασίας με αποκορύφωμα το προηγούμενο έτος εντός του οποίου ανακηρύχτηκε με άριστα παμψηφεί Διδάκτωρ της Κλασικής Φιλολογίας με μια εκτενέστατη διατριβή περί της σχέσης των αριστοκρατών πολιτικών της περίκλειας περιόδου με την ριζοσπαστική δημοκρατία της εποχής τους. Η συγκεκριμένη μακροσκελής έρευνα αποτελεί κόσμημα για το τμήμα Φιλολογίας Αθηνών και εντός της μπορεί κανείς παράλληλα να αναγνώσει μία υψηλού επιπέδου πολιτική ανάλυση του πολιτικού γίγνεσθαι της αρχαίας Αθήνας του 5ου αιώνα π.Χ. Ήμουν παρούσα στην προφορική του δημόσια υποστήριξη και είχα την ευκαιρία ιδίοις όμμασι να διαπιστώσω την ευγλωττία του, καθώς και τις πλούσιες επιστημονικές γνώσεις του. Αξίζει να σας επισημάνω εδώ ότι η συγγραφή και κατάθεση του διδακτορικού του επισφράγισε και επίσημα μια πορεία που είχε αρχίσει νωρίτερα, κάτι που σπανιότατα καταφέρνει κάποιος. Ο Αναστασόπουλος ήταν γνωστός στην ακαδημαϊκή και ευρύτερα την συγγραφική κοινότητα ήδη από τα μεταπτυχιακά του χρόνια όπως σαφέστατα έχω υπαινιχθεί ξεκινώντας την ομιλία μου, αφού είχε ήδη δημοσιεύσει τέσσερα αξιόλογα βιβλία την στιγμή της ολοκλήρωσης του διδακτορικού του. Μέσα σε έναν, όμως, χρόνο κατόρθωσε να δημοσιεύσει άλλα δύο, φτάνοντας συνολικά τα έξι βιβλία στην νεαρή ηλικία των τριάντα δύο ετών. Για το πρώτο από αυτά τα δύο βιβλία θα σας μιλήσω σήμερα εν συντομία.
Το σύγγραμμα, λοιπόν, αυτό τιτλοφορείται ως Τα Αρχαία Ελληνικά στην Δευτεροβάθμια και Τριτοβάθμια Εκπαίδευση: Μία Πρόταση Ακαδημαϊκής Διδασκαλίας και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Κοράλλι» τον Ιούνιο του 2024. Έχω την χαρά και την τιμή να υπογράφω το οπισθόφυλλο του πονήματος αυτού και, έχοντάς το διαβάσει πριν την έκδοσή του, θα σταθώ τώρα στα κυριότερα σημεία του. Κατ’ αρχάς, το βιβλίο ισορροπεί διανοητικώς πάνω σε δύο άξονες σκέψης: ο πρώτος θα μπορούσε να αποκληθεί θεωρητικός ή και φιλοσοφικός, καθώς τόσο ο ίδιος ο συγγραφέας όσο και άλλοι διακεκριμένοι άνθρωποι του πνεύματος αναλύουν την σημασία των αρχαίων ελληνικών στην σύγχρονη εποχή. Για παράδειγμα, ο Γιώργος Σπηλιωτόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας στο City University of New York, έχει συγγράψει ένα θαυμάσιο προλογικό σημείωμα, μεταφέροντας στο ελληνικό κοινό την εμπειρία του από την διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών κειμένων στα πανεπιστήμια της Αμερικής. Αξιέπαινες προσπάθειες στην ίδια κατεύθυνση προσφέρουν τόσο ο συγγραφέας Νίκος Βατόπουλος, όσο και ο ποιητής Κώστας Λιννός.
Ο συγγραφέας, με την σειρά του, προσφέρει απλόχερα στο αναγνωστικό κοινό διάφορα δοκίμιά του, θέλοντας να αναδείξει τον καθοριστικό ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν τα αρχαία ελληνικά στην έμπρακτη βίωση μιας ενάρετης ζωής. Για τον Αναστασόπουλο ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός αποτελεί modus vivendi, με την προϋπόθεση, φυσικά, ότι ο σύγχρονος πολίτης αντλεί από την αρχαιότητα μόνο τα καλά της στοιχεία και όχι τα πάντα άκριτα. Αξίζει εδώ να αναφερθεί πως ο τρόπος μέσω του οποίου επιλέγει να μεταγγίζει καθημερινώς με φιλοσοφία τον τρόπο του ζην του είναι εμφανής και ειλικρινής, δεν είναι διόλου υποκριτικός και μακιγιαρισμένος, δεν διαθέτει έπαρση αλλά γνήσια φιλοσοφική εμμένεια στο φιλοσοφικώς σκέπτεσθαι.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το φιλοσοφικό του δοκίμιο για τον κλασικό φιλόλογο που με την πάροδο των ετών οφείλει να μετατρέπεται σε αυτοδύναμο φιλόσοφο, θυμίζοντας την πλατωνική αλληγορία του σπηλαίου και την ανταμοιβή τρόπον τινά εκείνου που επιμένει να ασχολείται με την γνώση και την θέαση του αληθινού όντος. Σημειωτέον ότι αυτό το κεφάλαιο έχει γραφτεί από τον Αναστασόπουλο όχι μόνο στα ελληνικά, αλλά και σε απαράμιλλα αγγλικά. Εντός αυτού του κειμένου υπάρχουν αρκετά συγκινητικά κομμάτια, που μαρτυρούν την δυνατότητα του Αναστασόπουλου να υπερβαίνει την επιστήμη και να εισέρχεται στην περιοχή της φιλοσοφίας και της λογοτεχνίας ευρύτερα. Κάθε διανοούμενος μιας εποχής αποτελεί ένα πνευματικό χωνευτήρι και ένα όμορφο βιτρό σπαραγμάτων όλων των αναγνωσμάτων του. Ο Ιωάννης Συκουτρής, ο Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, ο Friedrich Nietzsche, ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος και ο Michel de Montaigne ανατέμνονται με τα βιώματα του Αναστασόπουλου και επεκτείνονται με την δική του φιλοσοφική σφραγίδα. Σας υπενθυμίζω ότι ο συγγραφέας συχνά ονομάζεται δικαίως από διάφορους λογοτέχνες της εποχής μας και φιλόσοφος, αφού ήδη έχει δημοσιεύσει και το πρώτο του φιλοσοφικό έργο με τίτλο Φιλοσοφικές Καταθέσεις (εκδόσεις «Πύρινος Κόσμος», Αθήνα 2021) μόλις στα 29 του έτη. Εντός αυτού, ο Αναστασόπουλος συγκροτεί δικό του φιλοσοφικό σύστημα.
Τέλος, στο πρώτο μέρος του βιβλίου υπάρχει ένα ωραίο και καινοτόμο κεφάλαιο, στο οποίο ο Αναστασόπουλος αναλύει την Φιλολογία με όρους επιστημολογίας, θέλοντας να αποδείξει ότι δεν είναι λιγότερο επιστήμη από τις θετικές ή τεχνολογικές επιστήμες. Σήμερα, η επιχειρηματολογία του Αναστασόπουλου, διανθισμένη πάντοτε με φιλοσοφικές πτυχές της σκέψης του, αποτελεί σημαντικό βέλος στην φαρέτρα ημών, των φιλολόγων, μπροστά στην ολοένα και αυξανόμενη υποτίμηση της επιστήμης μας αλλά και εν γένει ολόκληρου του πεδίου μας. Σκωπτικά θα προσθέσω επίσης πως αδυνατώ να θυμηθώ μέχρι σήμερα την προσπάθεια κάποιου άλλου πνευματικού ανθρώπου να αναδείξει την Φιλολογία με όρους εμπειρισμού και ορθολογισμού.
Περνώντας, τώρα, στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, στο οποίο ο συγγραφέας παρουσιάζει 34 κείμενα της αρχαίας ελληνικής, παρατηρεί κανείς πως ο Αναστασόπουλος δεν διστάζει να αντλήσει μέσα από ένα ευρύ ειδολογικό κειμενικό φάσμα. Ο αναγνώστης δεν θα συναντήσει μόνο την παραδοσιακή αττική πεζογραφία, δηλαδή εδάφια από τον Θουκυδίδη, τον Πλάτωνα ή τον Ξενοφώντα, αλλά και χωρία από την Δεύτερη Σοφιστική, από τον Πλούταρχο και την Αυτοκρατορική Περίοδο. Πρωτότυπη υπήρξε η απόφαση του Αναστασόπουλου να προσφέρει και εκκλησιαστικά κείμενα, λόγου χάριν το Πάτερ Ἡμῶν, το Πιστεύω και άλλα γνωστά θρησκευτικά κείμενα. Με τον ιδιότυπο αυτόν συγκερασμό, ο συγγραφέας θέλει να αποδείξει ότι η στιβαρή γνώση που πρέπει να κατέχει ο κλασικός φιλόλογος είναι επαρκής ώστε να δύναται να προσεγγίσει το κείμενο και να το αφουγκραστεί νοηματικά. Από πνευματική, άλλωστε, άποψη, ο αναγνώστης κατανοεί πως εξίσου σπουδαίο είναι ένα απόσπασμα από τον Ισοκράτη ή τον Αριστοτέλη με ένα εδάφιο από την εκκλησιαστική γραμματεία: οι μαθητές και οι φοιτητές είναι εφικτό να διδαχθούν και από τα δύο την αξία της ηθικότητας, την έννοια της διανοητικής εγρήγορσης ή και τις συνέπειες που μπορεί να έχει ένα σφάλμα στις ζωές μας. Ο Αναστασόπουλος μεταφράζει φιλολογικά όλα τα κείμενα και τα αναλύει όχι μόνο συντακτικά, αλλά προσφέρει και ερμηνευτικά στην μελέτη τους. Πάγια πεποίθησή του είναι ότι το γλωσσικό σχόλιο δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από την πνευματική του σημασία. Η γλώσσα, κατ’ εκείνον, είναι εξαίσιο όργανο για να γνωρίσουμε μια ολόκληρη στάση ζωής, αυτήν που πρέσβευαν οι αρχαίοι. Τονίζω, μάλιστα, ότι η ερμηνευτική πραγμάτευση των κειμένων δεν μένει απλώς στο σχολικό επίπεδο, αλλά το υπερβαίνει: ο συγγραφέας χρησιμοποιεί την διανοητική εμπειρία του μάχιμου ερευνητή της Κλασικής Φιλολογίας, ώστε να προσφέρει θαυμάσιες ακαδημαϊκές ερμηνείες, που φτάνουν το υψηλό επίπεδο ενός ξενόγλωσσου commentary. Στα δε εκκλησιαστικά κείμενα η ερμηνευτική πραγμάτευση του Αναστασόπουλου φτάνει σε σπάνια πνευματικά ύψη. Δεν πρέπει, φυσικά, να παραλείψω και την καλή γνώση της Καινῆς Διαθήκης που φαίνεται να έχει ο συγγραφέας. Ως ένα τελευταίο σχόλιο επ’ αυτού θα προσέθετα και την εγκράτεια που διαπνέει τα σχόλια του Αναστασόπουλου όταν επί τάπητος έχει τεθεί ένα εκκλησιαστικό κείμενο, αρετή που συνοδεύει και χαρακτηρολογικά τον συγγραφέα. Θα έλεγε κανείς πως ενώ φαίνεται να έχει εμφυσήσει όλες του τις ερμηνευτικές απόπειρες με σεβασμό και αγάπη προς το θεολογικό κείμενο, απεκδύεται εντούτοις διακριτικά τον ρόλο του θεολόγου με ταπεινότητα.
Συνολικά, πρέπει να επισημάνω ότι εντός του συγγράμματος συνενώνονται αρμονικά όλα τα διαφορετικά ταλέντα του Αναστασόπουλου: το βιβλίο είναι άκρως επιστημονικό, φιλοσοφικό σε αρκετά σημεία του, θεολογικό όπου χρειάζεται και, κατά διαστήματα, και λογοτεχνικό. Στην πραγματικότητα, ο συγγραφέας δείχνει στην πράξη αυτό που πρεσβεύει και ο ίδιος ως στάση ζωής, δηλαδή το χρέος του πνευματικού ανθρώπου να βγαίνει μπροστά και να ανταποδίδει στην κοινωνία όσα εκείνη τού προσέφερε όσο τον ανέτρεφε και σπούδαζε. Αυτήν την γνήσια σωκρατική αντίληψη την συναντάμε και στον πλατωνικό Κρίτωνα. Ο Αναστασόπουλος, αν και διαθέτει στον υπερθετικό βαθμό το ακαδημαϊκό training, το συμπληρώνει πάντοτε με μια πλουσιότατη πνευματικότητα, ώστε να δημιουργεί όχι απλώς συγγράμματα, αλλά έργα τέχνης, σμιλεύματα ψυχής. Όπως λέει και ο ίδιος, κάθε βιβλίο πρέπει να εμπεριέχει την ίδια την προσωπικότητα του συγγραφέα και να γράφεται όχι για την φήμη ή την θέση, αλλά μόνο και μόνο από ανάγκη εξωτερίκευσης του εαυτού μας· μόνο τότε θα τέρψει και συγκινήσει το αναγνωστικό κοινό.
“To define is to limit” προτάσσει ο Oscar Wilde στο γνωστό του The Picture of Dorian Gray και δεν θα μπορούσε παρά να μοιάζει αυτή η απόκριση άκρως εγελιανή καθώς στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξε και ο ίδιος ο Έγελος αναζητώντας φιλοσοφικά να ορίσει το άπειρο. Στην προσπάθειά μας να παρουσιάσουμε σήμερα το έργο ενός νέου επιστήμονα και φιλοσόφου πέφτουμε στην παγίδα αυτήν. Κατά την γνώμη μου, η εξαίρετη φιλολογική δεινότητα του Αναστασόπουλου δεν μπορεί παρά να αφήσει όλα τα ενδεχόμενα ανοιχτά για το μέλλον, για τις ερχόμενες συγγραφικές του δουλειές και τις φιλοσοφικές του εισηγήσεις. Οποιαδήποτε απόπειρά μας να ορίσουμε και κλείσουμε σε στενά περιγραφικά πλαίσια έναν υπερδραστήριο νου και ένα αεικίνητο πνεύμα είναι καταδικασμένη εξαρχής στην αποτυχία κι αυτό γιατί, όπως άλλωστε ήδη υπογράμμισα νωρίτερα, κάθε προσδιορισμός είναι τρόπον τινά ένα περιορίζειν. Σας ευχαριστώ πολύ.
