Θα δούμε την κριτική προσέγγιση του Χρήστου Κατσέα στο εμβληματικό βιβλίο του Μιχαήλ Μπακούνιν "Ποιος είμαι!" που κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Ροές τον Φεβρουάριο του 2024.
«Κριτική» – σχόλιο: «Ποιος Είμαι!» του Μιχαήλ Μπακούνιν (εκδόσεις Ροές, Φεβρουάριος 2024)
γράφει ο Χρήστος Κατσέας
*
Όχι απλώς μια φωνή του παρελθόντος
—Αλλά ένα μανιφέστο ενάντια στο μέλλον που μας ετοίμασαν.
*
[Εισαγωγή - μετάφραση - σχόλια: Γιάννης Μπαρτσώκας,
πρόλογος - επιμέλεια: Ήρκος Ρ. Αποστολίδης].
*
Δεν πρόκειται εδώ για ένα απλό φιλοσοφικό δοκίμιο, μήτε για μια ακόμα πολιτική εξομολόγηση με επαναστατικό περιτύλιγμα. Το «Ποιος Είμαι!» του Μιχαήλ Μπακούνιν, όπως παρουσιάζεται από τις εκδόσεις «Ροές», με την εξαίρετη μετάφραση, εισαγωγή και σχολιασμό του Γιάννη Μπαρτσώκα και την αυστηρή, νηφάλια αλλά βαθύτατα στοχαστική επιμέλεια του Ήρκου Ρ. Αποστολίδη, είναι ντοκουμέντο. Είναι μαρτυρία και συγχρόνως κατηγορώ. Είναι μια πυρκαγιά που ξεσπά στο αποστειρωμένο δωμάτιο του καθωσπρεπισμού και της συμβιβασμένης διανόησης.
Ο Μπακούνιν, ο μεγάλος αρνητής, δεν έρχεται εδώ να πει: «τι πιστεύω» —έρχεται να καταργήσει το σύστημα της πίστης καθαυτό. Δεν γράφει για να εξηγήσει, αλλά για να γκρεμίσει. Δεν παραθέτει επιχειρήματα για να πείσει, αλλά καταθέτει την ίδια του την ύπαρξη ως πυρφόρο απόδειξι. Αντίθετος με κάθε εξουσία, είτε θεϊκή είτε κρατική είτε «επιστημονική», ο Μπακούνιν στο «Ποιος Είμαι!» υψώνει το ανάστημά του όχι ως ρήτορας, αλλά ως άνθρωπος που ’χει δει το ψέμα και αρνείται να σιωπήσει. Το κείμενο είναι ωμό, δυνατό, πυκνό. Δεν κολακεύει τον αναγνώστη· τον προκαλεί.
Δεν σου δίνει έτοιμες λύσεις· σε καλεί σε ρήξη. Κ’ η μετάφραση του Μπαρτσώκα, χωρίς να προδίδει το ύφος ή να εξομαλύνει την τραχύτητα της σκέψης του· διασώζει τη ζωτική ενέργεια, το πάθος, τη βαθιά, αντιφατική ανθρωπιά του συγγραφέα. Τα σχόλιά του φωτίζουν, χωρίς να πλατειάζουν· καθοδηγούν, χωρίς να χειραγωγούν.
Και ο Ήρκος Αποστολίδης, με την εμπειρία και τη φιλολογική αυστηρότητα που τον χαρακτηρίζουν, πλαισιώνει την έκδοση με πρόλογο και επιμέλεια που τιμούν το κείμενο αλλά και τον αναγνώστη. Διότι εδώ δεν έχουμε ένα φιλολογικό προϊόν, αλλά ένα φιλοσοφικό ναρκοπέδιο. Και χρειαζόμαστε οδηγούς που να ξέρουν τα μονοπάτια —ή τουλάχιστον να μην τα ψευτοστρώνουν.
Ο Μπακούνιν, με πάθος και καθαρότητα, λέει το εξής απλό και αδυσώπητο: Ο άνθρωπος δεν θα είναι ποτέ ελεύθερος, όσο πιστεύει σε σωτήρες. Είτε θεϊκούς, είτε πολιτικούς, είτε φιλοσόφους. Η ελευθερία δεν χαρίζεται· κερδίζεται. Και το τίμημά της είναι η μοναξιά, η ευθύνη, η αναμέτρηση με τον εαυτό. Είναι το «όχι» απέναντι στην πλάνη που μάθαμε να λέμε «τάξη».
Το «Ποιος Είμαι!» δεν είν’ απλώς μια αυτοπροσωπογραφία· είναι μια φωνή μέσα απ’ τα συντρίμμια του πολιτισμού, που μας ρωτά: Κι Εσύ; Ποιος Είσαι; Μπορείς να σταθείς όρθιος δίχως Θεό, χωρίς κόμμα, χωρίς οδηγό; Μπορείς να υπερασπιστείς τον εαυτό σου χωρίς να γίνεις τύραννος; Αν όχι, τότε είσαι ακόμα Δούλος.
Κ’ εδώ, λοιπόν, πέφτει το βάρος στον αναγνώστη —εκεί παίζεται όλο το στοίχημα: Δεν κρατάς βιβλίο. Κρατάς καθρέφτη. Καθρέφτη αμείλικτο· που δε στρογγυλεύει πρόσωπα, δεν κολακεύει προθέσεις, δεν συγχωρεί κουτοπονηριές. Κοιτάξου μέσα —κι αν σ’ αντέχεις, προχώρα. Αν όχι, παράτα το. Δεν είναι για σένα.
Με εκτίμηση!
Χρήστος Κατσέας: Επηρεασμένος!
Σεπτέμβρης 2024
